Czym była Kuźnica Kołłątajowska?

Franciszek Salezy Jezierski był zwany "Wulkanem Gromów" Kuźnicy Kołłątajowskiej. Czym była owa Kuźnica?

Bardzo konkretnie mówi o tym fragment książki pt. "Ks. Hugo Kołłątaj" z 1912 r. autorstwa Emila Kipy (1886-1958), historyka, przedstawiciela warszawskiej szkoły historycznej. Warto zwrócić przy tym uwagę na opinię autora książki o kanoniku Jezierskim i jego roli w czasach Sejmu Wielkiego:

"W okresie Sejmu Czteroletniego rozwinęła się u nas bardzo bujnie praca publicystyczna. Każda sprawa, nad którą obradowano, wymagała objaśnienia, każde stronnictwo na nie patrzało, a każde starało się zyskać dla siebie możliwie największą ilość zwolenników. Stąd też nie lekceważono drukowanego słowa. Minął okres szumnych, napuszy- stych panegiryków, ód i wierszy, które nic dobrego narodowi nie przyniosły, społeczności nie oświeciły i nie poruszyły ze snu i zacofania mas szlacheckich. Teraz, gdy chciano skorzystać z chwilowego zachmurzenia horyzontu politycznego, pozbyć się nieproszonej opieki i protekcyi "Najjaśniejszej Imperatorowej" Katarzyny II, a ugruntować porządek w Rzeczpospolitej, każdy, kto tylko mógł i umiał podawał receptę na ocalenie ojczyzny. Widzieliśmy w jakim sposobie i w jakich rozmiarach czynił to osobiście Kołłątaj. Rzecz prosta, że sam jednakowo wszystkiemu, czego położenie wymagało, wydołać nie mógł. Trzeba było mieć pomoc. W tej myśli, już od samego początku sejmu, skupia Kołłątaj obok siebie grono ludzi, którzy go w tej pracy wspomagali. Rozmaitą posługiwano się bronią. Poważna, naukowa rozprawa, lekko pisana, popularna broszura, gryząca satyra, dowcipny epigramat, jadowity pamflet - szły w świat i niosły myśl reformy, chłostały zacietrzewienie i zawiść partyjną, wyśmiewały zacofanie, piętnowały obłudę i kłamstwo a niezmordowanie uczyły i przekonywały. Jak z rogu obfitości sypały się pisma, kuto papierową broń na przeciwnika i ciskano z hałasem papierowe gromy. Dom Kołłątaja i grono ludzi, jego pomocników, nazwano stąd dowcipnie "Kuźnicą".

Ciekawi to byli ludzi, a najciekawszym chyba będzie poważny ksiądz kanonik Franciszek Jezierski, ex-regent ziemski łukowski, ex-namiestnik chorągwi, z którą na Ukrainie walczył, potem ksiądz-rektor wydziału szkolnego lubelskiego, następnie wizytator z ramienia Szkoły Głównej krakowskiej, bibliotekarz Akademii a zarazem kanonik krakowski i świetny mówca z ambony kościelnej. Usunięty na skutek niechęci szlachty z urzędu wizytatora osiadł na starsze lata w Warszawie. Tu zagajał sejm przy otwarciu kazaniem, a niedługo potem zetknąwszy się z Kołłątajem, zamieszkał w jego domu, był jego prawą ręką, a „wulkanem gromów Kuźnicy" i najradykalniejszym jej członkiem. Pod pseudonimem Jarosza herbu Dęboróg Kutasińskiego w "Uwagach nad stanem nieszlacheckim w Polsce" gruntownie rozprawił się ze szlachtą chodaczkową, jej nieuctwem i do śmieszności posuniętą dumą z posiadania klejnotu szlacheckiego, którego znaczenia zupełnie nie rozumie. Wydał rzecz "O bezkrólewiach w Polszcze", gdzie również nie lada hetmanowi Rzewuskiemu doprawił. W powieści „Goworek " uderzył na magnatów, a w drugiej pt. "Rzepicha. Matka królów" wymownie dowodził, że w każdym człowieku należy szanować obywatela. W osobnej broszurze popart również myśl Kołłątaja, przemawiającego za zniesieniem podwójnych urzędów dla Korony i dla Litwy, a w ,.Katechizmie o tajemnicach rządu polskiego" schłostał dosadnie urządzenia Rzeczpospolitej. "Gdzie słowo rozsądnego przedstawienia nie skutkowało, gdzie argument nie wystarczał, tam dowcip jego kartaczowym ogniem niszczył, palił, oczyszczał pole z przeciwnika, przechylając w opinii publicznej zwycięstwo na stronę oświaty i postępu".

Co ciekawe, pierwotnie termin "Kuźnica" został wymyślony przez przeciwników postępowych poglądów grupy skupionej wokół Kołłątaja i miał mieć znaczenie negatywne. W czasie Sejmu Wielkiego pojawiały się takie oto określenie tejże grupy:

• [Kołłątaj] „założył u siebie kuźnicę potwarzy, skąd na niepodległych zdaniu jego mściwe wypadają pociski" ,
• „Dom księdza Kołłątaja, referendarza litewskiego, był kuźnią, w której ustalony na zgubę wolności piorun w momencie jednym Rzeczpospolitą ozionął i zniszczył. Do wykonania tego ułożenia cokolwiek gwałt najsroższego, intrygi kobiet zwodniczego, postrachu wystawa najokropniejszego, fałsz najkłamliwszego, czasu wybór najzręczniejszego dodać mogły, tego wszystkiego użyć nie zaniedbano" ,
• "[...] omija dom Kołłątaja zaraźliwą kuźnię cyklopów, z której pożar wybuchnął na ojczyznę".